عصر رنسانس در بورس پس از جنگ ۱۲ روزه

اخبار توسعه؛ میناسادات حسینی- قطعا یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌‌‌های مترتب بر بازارهای مالی، ریسک جنگ است و اثرگذاری این ریسک بر بورس‌‌‌ها را نمی‌توان با پدیده‌‌‌های دیگر مقایسه کرد.

معاملات بورس تهران در دو هفته تعطیل شد تا جلوی هیجان سهامداران به دلیل رخدادهای سیاسی گرفته شود. قابل پیش‌بینی بود که با بازگشایی بازار در روز‌های معاملاتی هفته گذشته -همزمان با جنگ ایران و اسرائیل- بازار سهام با افزایش قابل توجه سطح عرضه‌ها همراه شود. به همین دلیل، نهاد ناظر تصمیم گرفت برای صیانت از منافع سهامداران، معاملات بازار سهام را به حالت تعطیل درآورد.

با وجود نقدها به عدم‌حمایت مناسب از بازار طی سه روز نخست بازگشایی که احتمالا ارتباط چندانی با سازمان بورس یا شورای‌عالی بورس ندارد و به دلیل عدم‌تأمین نقدینگی لازم بوده است، مدیریت بزرگ‌ترین ریسک بازار یعنی ریسک جنگ، نسبت به مدیریت بحران‌های دیگر بازار قابل قبول‌تر بوده است و طی هشت روز بازار به تعادل نسبی رسید؛ اگرچه همچنان اثرات هیجانی با توجه به اخبار متناقض درخصوص تداوم حمله، اسنپ‌بک و… در بازار همچنان وجود دارد.

*تعطیلی بورس در جنگ؛ خوب یا بد؟

با وقوع جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران، هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق اقدام به تعطیلی بازار اوراق بهادار طی دوره سه روزه ۲۵ تا ۲۷ خردادماه ۱۴۰۴ کرد که البته پس از آن، شورای‌عالی بورس نیز دو دوره ۳ روزه دیگر این تعطیلی را تمدید کرد. 

تعطیلی بازار سرمایه با اقبال بازار مواجه شد؛ چرا که سهامداران به دلیل پیش‌بینی نداشتن نسبت به روند جنگ، تغییرات بازارهای دیگر، تغییرات مستمر ریسک‌ها و شرایط ژئوپولتیکی و… امکان برآوردی از چشم‌انداز بازار نداشته و در مقابل، در انتظار ریزش بزرگ بازار به دلیل شرایط جنگی بودند.

تدبیر سازمان بورس و در ادامه شورای‌عالی بورس در تعطیلی دو هفته‌ای بازار، از دید برخی از سهامداران بهترین اقدام سازمان در این دوره بوده است. البته به دلیل اهمیت نقدشوندگی و جلوگیری از تغییر ماهیت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت تنها در دوران جنگ، سه روز فعالیت نداشتند و در هفته دوم جنگ، بازگشایی شدند.

بازگشایی این صندوق‌ها در شرایط جنگی و مدیریت بسیار مناسب برای خروج سنگین نقدینگی از این صندوق‌ها، یکی از دستاوردهای ممتاز مدیریت بازار در دوره جنگ بود. 

جنگ تحمیلی ایران و اسرائیل به‌صورت کاملا ناگهانی متوقف شد. این توقف در کنار فشارهای بخشی از بازار و تاکید دولت بر فعال‌شدن همه بخش‌های اقتصادی، شاید مهم‌ترین عاملی بوده است که زمینه‌ساز بروز نقدهای عملکردی به سیاستگذار ان بازار سرمایه پس از بازگشایی بازار شد.

بر اساس آنچه در مصاحبه‌های مسوولان مختلف بازار سرمایه و سازمان بورس تاکنون بیان شده است، در دوره جنگ، جلسات مختلف کارشناسی با صاحب‌نظران، نخبگان، مدیران، فعالان و سیاستگذاران بازار برای بررسی شرایط و طرح سناریوهای بازگشایی بازار برگزار شد و حتی شورای‌عالی بورس نیز در این ایام جلساتی را برگزار کرد.

سازمان بورس گفته است که چهار سناریو برای بازگشایی بازار مدنظر بوده است: سناریوی اول، اجرای مدل‌هایی مانند دامنه باز برای تسریع در به تعادل رسیدن بازار که این مدل مورد تایید وزیر اقتصاد و سازمان نبود. یکی از دلایل عدم‌اقبال این سناریو، عدم‌تجربه قبلی در این خصوص بود و گفته‌شد اگر قرار بر شوک‌درمانی باشد، باید مسبوق به سابقه بوده و برای آن زمینه‌سازی شود.

مدل دیگر، طراحی دامنه نوسان غیرمتقارن بود که با توجه به اینکه پیش از آن تجربه شده و موفق نبوده است، از این مدل نیز استفاده نشد. سناریوی سوم، دامنه محدود مثبت و منفی یک‌درصد بود. این مدل نیز برای بازگشایی بازار رد شد، چرا که این مدل به یک روند فرسایشی منتهی می‌شد و عملا تفاوتی با تعطیلی بازار نداشت. سناریوی چهارم که در نهایت اجرایی شد، فعالیت بازار با شرایط خاص که پیش از جنگ نیز وجود داشته، یعنی بازگشایی با دامنه مثبت و منفی ۳درصد بوده است. 

در همین حال، مدیران سازمان بورس در مصاحبه‌هایی اشاره داشته‌اند که برای بازگشایی بازار، پیشنهاد حمایت‌های ۱۰۰ تا ۱۲۰هزار میلیارد تومانی (همت) را مطرح کرده بودند اما به نظر می‌رسد صرفا نظام بانکی و بانک مرکزی با تزریق ۶۰همت موافقت کرده و حتی تا پایان هفته گذشته کمتر از این مبلغ به صندوق‌های بازار جهت حمایت از سهام واریز شد.

روز اول بازگشایی بازار به خوبی نشان داد که پیش‌بینی سازمان بورس برای رد موضوع دامنه یک‌درصد کاملا درست بوده است، چرا که صف فروش در روز اول بازگشایی بازار حدود ۲۸ همت بوده است و دامنه یک درصدی، احتمالا به معنای طولانی شدن حذف صف‌ها و ایجاد یک سیستم فرسایشی برای به تعادل رسیدن بازار بوده است. 

اما انتقاد اصلی فعالان بورسی در این دوره، به شیوه بازگشایی بازار بر می‌گردد. تقریبا در دو روز اول معاملاتی پس از بازگشایی صف‌های سنگین حضور داشته و به نظر می‌رسد حمایت‌های صندوق‌های تثبیت و توسعه از بازار سهام، صرفا محدود به منابع قبلی خودشان و حدود ۳ تا ۴ همت بوده است.

این موضوع نشان می‌دهد که هماهنگی بین دستگاهی برای حمایت از بازار از روز اول موفق عمل نکرده و در دو روز اول نظام بانکی و بانک مرکزی ورودی در بازار نداشتند که این موضوع می‌تواند به دلیل توقف ناگهانی جنگ و تصمیم سریع برای بازگشایی بازار باشد. از روز سوم شاهد حمایت برخی بانک‌ها از سهام خود بودیم و در روزهای ۱۰ و ۱۱ تیرماه، یعنی روزهای چهارم و پنجم بازگشایی شاهد تزریق نقدینگی نظام بانکی و کاهش حدود ۷۰ درصدی صف‌های فروش بودیم. 

*ارزیابی مدیریت فضای بازار پس از جنگ در مقایسه با بحران‌های گذشته

قطعا یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های مترتب بر بازارهای مالی، ریسک جنگ است و ریسک و اثرگذاری جنگ بر بورس‌ها را نمی‌توان با پدیده‌های دیگر مقایسه کرد. نظرات کارشناسی مطرح‌شده توسط فعالان بازار سرمایه، انتظار ۲۰ تا ۲۵درصدی در کاهش قیمت‌های بورس پس از جنگ را نشان می‌داد اما در عین حال، این انتظار نیز وجود داشت که با شروع قدرتمند حمایت از بازار در روز نخست، ریزش‌ها به مراتب کمتر باشد. 

اگر هفته پیش که بازار کاملا مثبت بود را کنار بگذاریم و کف شاخص کل از روز نخست بازگشایی تاکنون را که مربوط به‌روز ۱۸ تیرماه ۱۴۰۴ است در نظر بگیریم، شاخص کل در بدترین شرایط و با سختگیرانه‌ترین شرایط، طی روزهای پس از جنگ ۱۱.۶ درصد کاهش داشته است که هفته پیش حدود ۵درصد این ریزش را جبران کرده و کاهش شاخص از ابتدای جنگ تا پایان هفته قبل، حدود ۶.۶ درصد بوده است. 

بنابراین بیشترین میزان ریزش مقایسه‌ای شاخص کل پس از جنگ، ۱۱.۶ درصد بوده است که در مقایسه با بحران‌های بازار که ناشی از قیمت‌گذاری دستوری، حبابی بودن قیمت‌ها و… بوده است، ریزش به مراتب کمتری را نشان می‌دهد. این در حالی است که تاکنون بازار سرمایه با چنین حجم عرضه‌هایی و صف‌های فروشی که تا ۳۲ همت نیز افزایش یافته بودند، مواجه نبوده است. 

همین موضوع به خوبی نشان می‌دهد با وجود نقدها به عدم‌حمایت مناسب از بازار طی سه روز نخست بازگشایی که احتمالا ارتباط چندانی با سازمان بورس یا شورای‌عالی بورس ندارد و به دلیل عدم‌تامین نقدینگی لازم بوده است، مدیریت بزرگ‌ترین ریسک بازار یعنی ریسک جنگ، نسبت به مدیریت بحران‌های دیگر بازار قابل قبول‌تر بوده است و طی هشت روز بازار به تعادل نسبی رسید؛ اگرچه همچنان اثرات هیجانی با توجه به اخبار متناقض درخصوص تداوم حمله، اسنپ‌بک و… در بازار همچنان وجود دارد.

حال سوال اصلی این است که در چنین شرایطی، رونق چه زمانی به بورس بازمی‌گردد؟

*عصر رنسانس در بورس با چاشنی حمایت

علی فراقی، تحلیل‌گر بازار سرمایه، در گفت‌و‌گو با «اخبار توسعه» گفت: «وضعیت فعلی بازار، ادامه روندی است که در ماه‌های اخیر با نوسانات پی‌درپی و ضعف در اعتماد عمومی شکل گرفته است. بورس در این دوره بیشترین آسیب را از فضای پرریسک و مبهم کشور دیده است.»

فراقی با اشاره به تعطیلی موقت بورس در روز‌های جنگ، تصمیم سیاست‌گذاران را از نظر فنی قابل دفاع دانست و گفت: «شرایط کنونی، شرایط خاصی است زیرا می‌تواند آغازگر عصر رنسانس با چاشنی برنامه های جدید حمایت از بازار سرمایه باشد.»

*سرمایه‌گذاران باید چه کنند؟

به گفته فراقی، «در شرایط فعلی، واکنش سریع و تصمیم‌گیری منطقی اهمیت دوچندانی دارد. این روز‌ها بازار با فشار فروش سنگینی مواجه است و اصلاح عمیقی را تجربه می‌کند.» 

او معتقد است که در صورت عدم وقوع شوک جدید، بازار به تعادل نسبی خواهد رسید: «اگر دولت ورود مؤثر داشته باشد، این تعادل پایدارتر خواهد بود. در غیر این صورت، موج بازگشت قیمت‌ها کوتاه و ناپایدار خواهد ماند.»

فراقی پیشنهاد می‌کند که سرمایه‌گذاران خرد به جای خروج کامل، وزن سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند: «بخشی از سرمایه‌ای که در کوتاه‌مدت به آن نیاز دارند را خارج کنند و در صورت کاهش بیشتر قیمت‌ها، در موقعیت بهتر وارد شوند. خروج کامل می‌تواند باعث جاماندن از موج‌های مثبت آتی شود و پدیده خطرناک فومو (ترس از جاماندگی) را تشدید کند.»

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این سوال که چه زمانی می‌توانیم منتظر رشد بازار سرمایه باشیم؟ گفت: رشد بازار سرمایه با همین روند تورم پیش‌بینی‌شده اتفاق خواهد افتاد.

فراقی افزود: تا پایان سال، حداقل ۴۵ درصد تورم داریم و بخشی از این میزان تورم خود را در بازار سرمایه نشان خواهد داد؛ منتها الان بحث رشد بورس نیست. بحث این است که اصلا اقتصاد ایران با این وضعیت کمبود‌هایی که در قسمت‌های مختلف وجود دارد و عدم رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، پتانسیل حفظ شرایط فعلی را دارد یا خیر.

*رقابت شدید بازارهای طلا و ارز و سهام در ماه‌های آینده 

این کارشناس بازار سرمایه گفت: ما در نقطه‌ای هستیم که ممکن است یک‌سری ریسک‌های جدید هم به بازار سرمایه اضافه شود، به عبارت دیگر عدم اطمینان و عدم قطعیت وجود دارد؛ بنابراین رقابت بین بازار‌هایی مثل طلا و ارز و سهام، مجددا در ماه‌های آتی شدید خواهد شد و شاهد خروج سرمایه از کشور خواهیم بود.

فراقی افزود: نکته مهم در بازار سهام در ایران واکنش سهامداران به وقایع اخیر است. به نظر می‌رسد واکنش سهامداران، هج کردن (Hedging) پول خواهد بود؛ به این معنا که ابتدا شاهد خروج پول حقیقی از بازار خواهیم بود.

وی خاطرنشان کرد: این پول‌ها از بازار سرمایه به سمت بازار‌هایی مثل طلا و ارز خواهد رفت، چون سهامداران منتظر توافق جامع با آمریکا هستند تا خیالشان بابت سرمایه‌گذاری راحت شود.